محوطه ی باستانی شهر یری

روستای «برازمان» در دهستان نقدی - بخش مشکین شرقی واقع شده است . این روستا از طرف شمال به قره سو، از جنوب به جاده اصلی آسفالته مشکین شهر - اردبیل، از جنوب شرقی به نقدی سفلی و از طرف مغرب نیز به زمینهای ارجق (ارجق شامی ) محدود می‌شود.

در شمال این روستا به فاصله حدود یک کیلومتر در کنار قره‌سو تپه بزرگی به سمت شمال به وسعت چندین هکتار قراردارد که به شهر «شهریئری» (زمین شهر) مرسوم است. این مکان در هزاره‌های اول قبل از میلاد یکی از آبادیهای مهم منطقه بوده و در حال حاضر نیز سنگ چینی‌های محوطه آن به صورت شمال - جنوب در امتداد قره‌سو دیده می‌شود. لازم به ذکر است اقوام مختلف در ازمنه متفاوت در بعضی از مراکز اجتماعات انسانی به مراحلی از تمدن رسیده‌اند که در نقاط دیگر مدتها طول کشیده تا همنوعان آن بتوانند به آن مراحل برسند. در این منطقه نیز در دوره نئولیتیک « نرسنگی» در فاصله هزاره دهم تا هزاره ششم قبل از میلاد یک نوع بناهای سنگی بدست بشر بوجود آمده که مشهور به سنگ افراشتها یا سنگ درازها است که این سنگها به طورعمودی دردل خاک نشانده شده است. به نحوی که قسمت اعظم آنها بیرون از زمین است ( سنگ افراشتهای مکتب اوشاقلاری از این نوع هستند).

بزرگترین سنگ افراشتها که در زمینهای جهان امروزی شناخته شده و هنوز هم برپاست سنگ افراشت کرلوس با دوازده متر ارتفاع در بخش پلوزوئل از ولایت فنیستر فرانسه است. سنگ افراشت بزرگ دیگری نظیر این سنگ افراشته‌ها در منطقه مشگین‌شهر در « شهریری مکتب اوشاقلاری » در شمال روستای برازمیان یه ارتفاع 25/3 سانتیمتر و به شکل مستطیل وجود دارد که در وسط بقیه سنگ افراشتها بوده و به مانند معلمی است که در مکتب خانه در وسط دانش آموزی ایستاده باشد. در رویه بیشتر این سنگ افراشتها شکل انسانی که شمشیرش را حمایل کرده و حجاری است که معرف بهترین هنر حجاری در این دوره می‌باشد.

صورت این سنگ افراشتها به سمت شرق و غرب می‌باشد. یعنی رو در روی هم واقع شده و به صورت کلاس درس آموزی سه چهار تا سنگ افراشت بزرگ در جلو و بقیه در سه یا چهار ردیف در پشت سرهم واقع شده‌اند. در فاصله 150 متری تجمع سنگ افراشتها به طرف شمال در محوطه شهریئری به تعداد شش سنگ افراشت توسط حفاران غیرمجاز کنده شده و از حالت عمودی به صورت افقی درآمده است. البته از این گونه سنگ افراشتها در بیشتر نقاط محوطه مذکور- که بیش از چندین هکتار است - به صورت پراکنده به چشم می‌خورد.

در سمت غرب تجمع سنگ افراشتها در سراشیبی به طرف روستای ارجق (ارجق شامی)، در فاصله حدود 7 متری ازآنها یک حفره غار مانندی به نام «قاراکوهیل»وجود دارد که در نزدیکیهای این غار به طرف شمال یک تخته سنگ بسیار بزرگ جلوه‌نمایی می‌کند. این تخته سنگ که به شکل میز می‌باشد و به صورت افقی بر روی سنگهای بزرگ دیگر خوابانیده شده است.

این بناها (میزسنگی) دارای انواع متفاوت هستند و به زبانهای عامیانه در ممالک مختلف آنان را سنگ‌یری، خانه‌یری، تخت‌غول، و درشمال آفریقا مساوی جن می‌نامند و در اصطلاح محلی نیز به این گونه سنگها و غارها «آل آرواد داشی » و «آل آرواد کوهیلی » گفته می‌شود. طبق تحقیقات علمی که شده و نظریاتی که ابراز گردیده کلیه بناهای سنگی برروی زمین دارای جهاتی هستند که با وضع ستارگان در آسمان تنظیم شده‌اند. بدین معنی که اگر کلیه سنگ افراشتهای عالم، منشورهایی تصورمیشود که قاعده آنها کثیر الاضلاع است، همیشه ضلع بزرگ این کثیرالاضلاع در جهت برآمدن خورشید در آسمان و در برابر جنوب می‌باشد.

در محوطه «شهریئری» شش عدد سنگ افراشت به فاصله دوری جدا از تجمع سنگ افراشتها قرار دارد که این سنگ افراشتها به منزله خوشه پروین است. سنگ افراشت بزرگ دیگری نیز در شمال محوطه مذکور به مانند ستاره قطب شمال است که محوطه مذکور را زیر نظر دارد.

در نحوه نشاندن سنگ افراشتها در «شهریئری» مکتب اوشاقلاری نهایت دقت و توجه را از لحاظ علوم ریاضی و هندسه و نجوم بکار برده‌اند. ولی متاسفانه در سالهای اخیر عده‌ای از افراد سودجو و غارتگر، تیشه به ریشه میراث کهن فرهنگی منطقه زده و اکثر سنگ افراشتها را زیر ورو کرده و به دلیل ردگم کردن در بین اهالی شایعه وجود گنج در داخل سنگ افراشتها را پراکنده‌اند تا جایی که مردم ناآگاه، بدست خود بیشتر سنگ افراشتها را -که در واقع شناسنامه تاریخی خودشان و کشورشان است- شکسته‌اند اما فارغ از اینکه در هیچ جای دنیا دیده و یا شنیده نشده است که در داخل سنگ افراشتها گنجی باشد.